Στην προσχολική ηλικία, η ικανότητα του παιδιού να εστιάζει και να διατηρεί την προσοχή του αποτελεί βασικό πυλώνα για την ανάπτυξη της μάθησης, της αυτορρύθμισης και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η διατηρούμενη προσοχή (sustained attention) αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να παραμένει προσηλωμένο σε μια δραστηριότητα ή ερέθισμα για ικανό χρονικό διάστημα, χωρίς να αποσπάται.

Σύμφωνα με εργοθεραπευτικές αρχές, η διατηρούμενη προσοχή δεν είναι στατική ικανότητα, αλλά αναπτύσσεται μέσα από εμπειρίες, εξάσκηση και οργανωμένα ερεθίσματα. Αποτελεί δηλαδή μια δεξιότητα-κλειδί που υποστηρίζει την προσαρμογή του παιδιού σε ένα συνεχώς πιο απαιτητικό κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον.

Η Διατηρούμενη Προσοχή στην Προσχολική Ηλικία : πώς την ενισχύουμε μέσα από τη μνήμη, τον συντονισμό και το παιχνίδι.

Ποια είναι η φυσιολογική διάρκεια προσοχής στην προσχολική ηλικία;

Ένας γενικά αποδεκτός εργοθεραπευτικός κανόνας είναι ότι η διάρκεια προσοχής ενός παιδιού ισοδυναμεί με περίπου 2 έως 5 λεπτά για κάθε έτος ηλικίας. Έτσι, ένα παιδί 3 ετών μπορεί να εστιάσει την προσοχή του για περίπου 6–15 λεπτά, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της δραστηριότητας και το επίπεδο ενδιαφέροντος.

⸻

Παράγοντες που Δυσκολεύουν τη Διατηρούμενη Προσοχή

Η αδυναμία συγκέντρωσης δεν είναι απλώς θέμα «ανυπακοής» ή «τεμπελιάς». Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα του παιδιού να παραμένει προσηλωμένο:

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

• Υπερβολικά έντονα ή πολυάσχολα περιβάλλοντα

• Ασάφεια οδηγιών

• Έλλειψη ρουτίνας και δομής

Σωματικοί και αισθητηριακοί παράγοντες

• Δυσκολίες αισθητηριακής επεξεργασίας (π.χ. υπερευαισθησία σε ήχους)

• Πείνα, κούραση ή γενική δυσφορία

• Αναπτυξιακές καθυστερήσεις

Συναισθηματικοί παράγοντες

• Άγχος, απογοήτευση ή χαμηλό κίνητρο

• Προσωπικές δυσκολίες ή κοινωνική απόσυρση

Υπερβολική χρήση οθονών

Η συνεχής έκθεση σε γρήγορα εναλλασσόμενα ερεθίσματα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ικανότητα διατήρησης προσοχής σε πραγματικές, λιγότερο ερεθιστικές καταστάσεις. Η γρήγορη παροχή ενίσχυσης μειώνει την ικανότητα του παιδιού να περιμένει, να αντέχει τη βαρεμάρα και να συγκεντρώνεται σε μονοτονία — δεξιότητες ζωτικές για τη μάθηση.

⸻

Η Σχέση της Μνήμης και του Συντονισμού με την Προσοχή

Η διατηρούμενη προσοχή δεν λειτουργεί απομονωμένα. Στηρίζεται σε βασικές νευρογνωστικές λειτουργίες, όπως:

• Βραχύχρονη οπτική και ακουστική μνήμη

Επιτρέπουν στο παιδί να διατηρεί και να χειρίζεται πληροφορίες για λίγα δευτερόλεπτα, απαραίτητο για την κατανόηση οδηγιών και την εκτέλεση ενεργειών.

• Οπτικοακουστικός και οπτικοκινητικός συντονισμός

Ενισχύουν την ικανότητα σύνδεσης ήχου και εικόνας με δράση — απαραίτητη για λειτουργίες όπως η ανάγνωση, η γραφή, η οργάνωση κίνησης και η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

⸻

Η Βραχύχρονη Μνήμη, τα «Οπτικο-Ακουστικά Λάθη» και η Σημασία του Οπτικοκινητικού Συντονισμού

Όταν το παιδί δυσκολεύεται να διατηρήσει σύντομες πληροφορίες, εμφανίζονται συχνά:

Οπτικά λάθη:

• Αντικατάσταση ή παράλειψη γραμμάτων

• Μη εντοπισμός λεπτομερειών σε εικόνες ή κατασκευές

• Αντιγραφή με λάθη ή σύγχυση παρόμοιων σχημάτων

Ακουστικά λάθη:

• Αντικατάσταση λέξεων/ήχων

• Παράλειψη μέρους της οδηγίας

• Δυσκολία στην κατανόηση προφορικών πληροφοριών

Αυτά τα λάθη δεν υποδηλώνουν αδιαφορία. Είναι σημάδια ότι η μνήμη και η προσοχή χρειάζονται ενίσχυση.

Ο οπτικοκινητικός συντονισμός, δηλαδή η ικανότητα να μετατρέπουμε αυτό που βλέπουμε σε κινητική πράξη, είναι εξαιρετικά σημαντικός για δραστηριότητες όπως:

• κόψιμο με ψαλίδι,

• ζωγραφική και γραφή,

• κατασκευές,

• παιχνίδι με μπάλα ή τουβλάκια.

⸻

Ο Ρόλος των Γονέων στη Συνεργασία με τον Εργοθεραπευτή

Για να υποστηριχθεί ουσιαστικά η ανάπτυξη της προσοχής:

Ακολουθήστε σταθερά τις οδηγίες του εργοθεραπευτή

Η συνέπεια στο σπίτι ενισχύει τη γενίκευση των δεξιοτήτων.

Παρατηρείτε και επικοινωνείτε

Η ανατροφοδότηση από το σπίτι βοηθά τον θεραπευτή να προσαρμόζει τις παρεμβάσεις.

Μετατρέψτε τις ασκήσεις σε χαρούμενη εμπειρία

Όταν οι γονείς συμμετέχουν ενεργά και ευχάριστα, το παιδί νιώθει ασφάλεια και κινητοποίηση.

⸻

Τι Μπορούν να Κάνουν οι Γονείς και οι Εκπαιδευτικοί;

1.Δημιουργήστε ήρεμο και προβλέψιμο περιβάλλον

2.Δώστε σαφείς και σταδιακά αυξανόμενες οδηγίες

3.Παρατηρήστε πιθανά αισθητηριακά ή συναισθηματικά εμπόδια

4.Ενθαρρύνετε παιχνίδια που απαιτούν μνήμη και συγκέντρωση

5.Περιορίστε τον χρόνο οθόνης και ενισχύστε τον δημιουργικό χρόνο

6.Εξασκήστε τη μνήμη και τον συντονισμό με στοχευμένες δραστηριότητες

⸻

Ενδεικτικές Δραστηριότητες για την Ενίσχυση της Προσοχής

Βραχύχρονη Οπτική Μνήμη

Κοίτα και Θυμήσου – Παρατήρηση αντικειμένων και αναπαραγωγή

Βρες τι λείπει – Ανίχνευση ελλείψεων σε ομάδες αντικειμένων

Βραχύχρονη Ακουστική Μνήμη

Παπαγάλος – Επανάληψη λέξεων/ήχων

Ήχοι του Κόσμου – Αναγνώριση και ονομασία ήχων

Οπτικοακουστικός & Οπτικοκινητικός Συντονισμός

Άκου και Κάνε – Εκτέλεση κινήσεων μετά από λεκτικές εντολές

Ρυθμική Αντιγραφή – Αναπαραγωγή ρυθμών με ακρίβεια

⸻

Συμπερασματικά

Η διατηρούμενη προσοχή δεν «έρχεται» αυτόματα σε όλα τα παιδιά. Χτίζεται σταδιακά, μέσα από εμπειρίες που ενεργοποιούν τη μνήμη, την παρατήρηση, την κίνηση και την ακρόαση. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά, όχι πιέζοντας, αλλά προσφέροντας ευκαιρίες για συγκέντρωση μέσα από τη σταθερότητα, το παιχνίδι και τη στοχευμένη καθοδήγηση.

Γιατί η συγκέντρωση δεν είναι απλώς στόχος, είναι μέσο για να ανθίσει η δημιουργικότητα, η μάθηση και η σχέση με τους άλλους.

Καλογερής Κυριάκος – Εργοθεραπευτής

Επιστημονικά Υπεύθυνος

Learning and Sensory